De nacht, met haar prachtige sterrenhemel, heeft mij altijd aangetrokken. Als tiener al lag ik ’s avonds in m’n eentje buiten op de camping. Gewapend met m’n sterrenkaart leerde ik een voor een de sterrenbeelden herkennen.
En terwijl ik dan naar boven lag te turen, schoot er af en toe een vallende ster voorbij. De ene keer als een zwak kort streepje en soms als een dikke streep langs het halve hemelgewelf met een helder nalichtend spoor.
Op een avond waren er zoveel vallende sterren zichtbaar dat ik er de volgende dag meer over op ging zoeken. Dit bleken de Perseïden te zijn, een vallende sterrenregen die jaarlijks terugkeert.
Vallende sterren
In de ruimte zweven gruis- en stofdeeltjes. Wanneer zo’n deeltje de dampkring van de aarde binnendringt, ontstaat een lichtgevend spoor. Dit is dan te zien als een vallende ster, die ook wel meteoor genoemd wordt.
Meteoren zijn gedurende het hele jaar ’s nachts bij helder weer zichtbaar. Maar meestal zijn er slechts enkele meteoren per uur te zien. Wanneer de aarde een wat grotere stofwolk doorkruist, kan dit aantal flink toenemen. Tijdens zo’n meteorenzwerm loopt het aantal soms op tot wel tientallen per uur.
De meteoren van een meteorenzwerm lijken allemaal vanuit één punt aan de hemel te komen. Dit punt heet de radiant. Het sterrenbeeld waarin deze radiant ligt, geeft meestal de naam aan de meteorenzwerm.
De bekendste meteorenzwerm – de Perseïden – is vernoemd naar het sterrenbeeld Perseus. Bij gunstig weer kun je de meeste meteoren waarnemen in de nacht van 12 op 13 augustus. Tijdens dit maximum kunnen wel 60 tot 100 meteoren per uur zichtbaar zijn.
Perseïden 2024
Dit jaar is het maximum op 12 augustus rond 21:00 uur ’s avonds. Het heeft dan nog geen zin om te kijken, want om de meteoren te kunnen zien moet het donker zijn. De radiant staat rond 07:30 op het hoogste punt, maar dan is het alweer licht.
Het beste moment om waar te nemen is rond 03:45 uur; de radiant staat dan op zo’n 60° boven de horizon in het oostnoordoosten. Naar schatting zijn er dan zo’n 40-55 meteoren van de zwerm zichtbaar en wanneer je daar de sporadische meteoren bij optelt, kom je op zo’n 50-65 meteroren per uur uit.
Nou kan ik me voorstellen dat je dat niet zo’n fijn tijdstip vindt om naar buiten te gaan. Ook eerder in de nacht is er een verhoogd aantal vallende sterren te zien, vanaf het moment dat het donker is. En zelfs in de nachten ervoor en erna maak je kans om Perseïden te zien, al zullen dat er dan wel aanzienlijk minder per uur zijn.
De maan stoort niet vannacht en er wordt een heldere nacht verwacht, dus dat klinkt erg gunstig. Mocht je nog meer informatie willen over de Perseïden, dan kun je die hier (https://hemel.waarnemen.com/meteoorzwermen/Perseiden_2024.html) vinden.
Waarneemtips
Op een donkere locatie zijn ongeveer drie keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. Het loont dus zeker de moeite om vanuit de stad naar een donkerder plek te gaan.
De meteoren lijken vanuit de radiant te komen, maar kunnen over de hele hemel zichtbaar zijn. Het is dus fijn als je een plek hebt met vrij zicht rondom je; bijvoorbeeld een open veld.
Het kan soms best even duren voordat je een vallende ster ziet, dus maak het jezelf gemakkelijk met een (lig)stoeltje of matje om in een fijne houding te kunnen kijken.
Om meteoren in een foto te vangen, moeten ze vrij helder zijn. En ze moeten natuurlijk door het beeldveld van je objectief vallen. Waarschijnlijk zul je dus behoorlijk wat opnames moeten maken om een meteoor vast te leggen. Maar als het dan lukt, is het des te leuker 🙂 Hieronder lees je hoe je dat doet.
Hoe kun je meteoren fotograferen?
Voor meteorenfotografie adviseer ik een camera die je handmatig in kunt stellen op lange sluitertijden. Het gebruik van een draadontspanner of afstandsbediening is hierbij handig. En vanwege de lange sluitertijden is een statief noodzakelijk.
Gebruik een lens met een zo groot mogelijke hoek, bijvoorbeeld een 24 mm objectief. Zet je diafragma ver open, dus een klein getal, bijvoorbeeld F/2.8. Op die manier valt er zoveel mogelijk licht in je camera.
Zet de autofocus uit en stel je objectief handmatig scherp op een ster, of als dat niet goed lukt op oneindig. Controleer je scherpstelling door in te zoomen achterop je camera en pas de focus zo nodig aan.
Voor het maken van meteorenfoto’s zijn twee verschillende manieren. Deze leveren totaal verschillende foto’s op.
Manier 1: Superlange sluitertijden (minuten)
Bij de eerste manier maak je gebruik van superlange sluitertijden van enkele minuten. Hierbij maak je gebruik van de B-, T- of bulb-instelling. De duur van de opnames is afhankelijk van de hoeveelheid lichtvervuiling in de omgeving.
In donkere gebieden kun je sluitertijden van bijvoorbeeld 10 minuten toepassen. Maar in gebieden met veel omgevingslicht, zal je deze tijd moeten verkorten om te voorkomen dat je foto’s te licht worden. Test dit ter plaatse.
Door de lange opnames zullen de sterren geen stipjes, maar streepjes worden die om de poolster lijken te cirkelen. Een meteoor valt op, doordat deze een andere lengte en richting heeft dan de sterren (overigens niet te verwarren met een vliegtuig).
Bij deze lange sluitertijden kun je gebruik maken van lage ISO-waarden, van bijvoorbeeld 200 ISO. Hierdoor krijg je weinig ruis in je foto’s.
Een meteoor schiet in zeer korte tijd voorbij. Doordat je gebruik maakt van zulke lange sluitertijden en lage ISO-waarden, moet de meteoor dus flink helder zijn om op de foto zichtbaar te worden. Maar de “star trails” geven wel een heel mooi effect.
Manier 2: Lange sluitertijden (seconden)
Bij de tweede manier maak je ook gebruik van lange sluitertijden, maar nu met een tijdsduur van enkele tot tientallen seconden.
In dit geval zorg je dat de sterren geen streepjes worden, maar stipjes blijven. Met een eenvoudige formule kun je grofweg berekenen wat de maximale sluitertijd is om streepvorming te voorkomen.
Maximale sluitertijd = 600 / (brandpunt * cropfactor).
Voorbeeld 1
Heb je een gewone (dus geen full-frame) spiegelreflex of systeemcamera, dan is de cropfactor ongeveer 1,5. Met een lens die op bijvoorbeeld 18 mm staat ingesteld, kom je dan op een maximale sluitertijd uit van: 600 / (18 * 1,5) = 22 seconden.
Voorbeeld 2
Voor een full-frame spiegelreflex camera met een lens die staat ingesteld op een brandpunt van 24 mm, is de maximale sluitertijd: 600 / (24 * 1) = 25 seconden.
Door de kortere sluitertijden – vergeleken met de eerste manier – stel je de ISO-waarde hoger in, om de sterren toch zichtbaar te maken. Je kunt bijvoorbeeld een ISO-waarde van 800 of 1600 ISO kiezen.
Door het gebruik van hogere ISO-waarden kan er meer ruis in je opnames zichtbaar zijn. Test wat je voor jouw camera nog acceptabel vindt.
Ook voor deze manier geldt dat de hoeveelheid lichtvervuiling in de omgeving bepaalt hoe lang je opnames kunnen worden, om niet overbelicht te zijn. Maak ook hiervoor testfoto’s.
Een korte vallende ster (meteoor) rechtsboven ons huis op Lofoten in Noord-Noorwegen tijdens het noorderlicht. Fotograaf: Toine Westen
Nachtfotografie
Hierboven heb je gelezen hoe mijn liefde voor de nachtelijke hemel werd geboren 🙂 Heb je ook de smaak van nachtfotografie te pakken? Een van de andere nachtelijke natuurfenomenen waar ik door gegrepen ben, is het noorderlicht.
Samen met mijn gezin heb ik een jaar op Lofoten in Noord-Noorwegen, 200 km boven de poolcirkel, gewoond. In februari ga ik daar weer naar terug op jacht naar het noorderlicht. Lijkt het je leuk om mee te gaan? Kijk dan hier: https://www.fotograferenindenatuur.nl/fotoreis-natuur-en-noorderlicht-in-noord-noorwegen-2025/.
Hartelijke groet,
Toine